Van een boek dat ik recenseer staan de kant­lijnen steevast vol pijlen, leestekens en ver­wijzingen naar andere pagina's. Alvorens een mening te vormen over de stijl en de vorm wil je als recensent immers weten wát je aan het lezen bent. Waarover het gaat komt op de eerste plaats; wat ik ervan vind, volgt vanzelf.

Welnu, de pagina's van de uitstekende roman Saturnin vormen een kluwen van aangeduide cruciale zinnen en tal van symbolen die mijn initiële verbazing weergeven. Kruisjes en kribbels telkens als het verhaal in een stroomversnelling komt, vraagtekens en bliksemschichten waar het surrealistische bokkesprongen vertoont, uitroeptekens en markeringen bij de spaarzame en dus eens zo efficiënte broodkruimels die het spoor markeren dat de lezer door het aanvankelijk vreemde, ja zelfs geheimzinnige verhaal leidt. Saturnin is dan ook een meeslepende roman, een verhaal om vingers en duimen bij af te likken.

Geest onder de geesten

Vooreerst is er het hoofdpersonage met de vreemde naam, Saturnin. Een obese, in zichzelf gekeerde steedse jongeman die op een dag telefoon krijgt van zijn moeder die op het platteland woont. Paniek: opa Tadeusz is verdwenen.

Na een zoektocht die doorspekt wordt met tal van mooie beschouwingen over kindertijd en ouder worden, de afstand tussen mensen en vooral het verleden dat in elk heden aanhoudend op de loer schijnt te liggen, vinden kleinzoon en dochter de oude man: in een greppel, besmeurd door slijklagen en ont­beringen uit wat de nooit eindigende Tweede Wereldoorlog blijkt te zijn.

Het perspectief verandert meermaals in deze roman. Nu eens is Saturnin aan het woord in het hier en nu, dan weer volg je Tadeusz ­tijdens eerdere exploten tijdens die oorlog en ook een zekere Irka duikt op, Tadeusz' zus die een centrale rol zal innemen.

Je moet er als lezer je aandacht bijhouden, maar wat je voor je initiële inspanning terugkrijgt is een rijke, gelaagde vertelling die meerdere thema's belichaamt. In de eerste plaats de onwezenlijke gruwel van een oorlog en hoe die generaties later nog steeds niet uitgewerkt blijkt. Wie vandaag de televisie opzet, weet waar we tegen het einde van deze eeuw nog mee zullen worstelen.

Maar ook is er de voortdurende beïnvloeding van eerdere generaties en de invloed die toenmalige beslissingen, beloften en trauma's uitoefenen op wie vandaag krampachtig aan het roer van zijn eigen leven tracht te staan. Finaal blijken in deze vertelling de personages in verschillende overlevingsmodi te zitten. Elkeen kiest ervoor op te gaan in iets groters.

Soms is het in handen nemen van je eigen lot immers niet meer dan voortleven in her­inneringen aan mensen van vroeger, zoals ­Tadeusz elk dag opnieuw bewijst. Saturnin zelf is een gewezen gewichtheffer die zich volpompte met steroïden en pijn: 'Het lichaam worstelt om niet te scheuren, niet te breken, dan is er geen plaats meer voor denken.' Dat zijn moeder zich verliest in haar eigen taal, in eindeloze uitweidingen die elkaar voor de ­voeten lopen en eenmaal uitgesproken in de lucht blijven hangen, blijkt al uit de eerste ­pagina's: 'Ze lijdt aan zinnen-loosheid, ze heeft altijd geleden aan dat gebrek aan punten en andere leestekens die het mogelijk ­maken afzonderlijke delen in haar uitspraken uit elkaar te houden …'

Er is een geheimzinnige vijver, een opgegraven trompet en een zus. Er is oorlog en er is muziek. Er is een zoon en een dochter. Een jongeman leert een meisje kennen en wordt een vader. Een leger jaagt eerst een ander ­leger op en verschuilt zich daarna op zijn beurt voor de oprukkende vijand. Saturnin is een schitterende roman. Ontroerend, spannend, interessant en uitdagend tegelijk. Een zoveelste vertelling over de Tweede Wereldoorlog die er tóch in slaagt de lezer verrast en verbluft achter te laten.

Was 'meer goede boeken lezen' begin dit jaar een van uw goede voornemens? Zoek niet verder.

Vertaald door Karol Lesman, Querido, € 22,99 (e-boek € 13,99).

Verberg tekst

Een literaire roman over een familie in Warschau in 2014. Saturnin, vertegenwoordiger en voormalig gewichtheffer, krijgt een telefoontje van zijn moeder: zijn 96-jarige grootvader Tadeusz is verdwenen. Saturnin rijdt naar zijn geboortedorp om hem te zoeken. Er ontvouwt zich een verhaal van drie generaties, sterk beïnvloedt door het militaire verleden van de grootvader. Wanneer Saturnin zijn grootvader vindt, hoort hij een verhaal dat zijn eigen jeugd in een ander daglicht stelt. In zachte, talige stijl geschreven. Voor een brede tot literaire doelgroep.Jakub Malecki (Kolo, 1982) is een van de hoogstgewaardeerde schrijvers van de jongere generatie in Polen. Hij werd genomineerd voor diverse literaire prijzen, waaronder de Angelusprijs en de prestigieuze Nike-literatuurprijs.